Cerrahi ve Sürüş
İYİ MÜHENDİSLİK
Gerçekte, üstün özellikli araçların hepsi masa başında tasarlanan ve daha sonraki süreçler sonucunda günlük hayatımıza giren ileri mühendislik çalışmalarıdır. Araçlarımızı tasarlayan mühendisler, daha o araç yollara çıkmadan aracın kaç kilometre süratle ve hangi emniyet sınırları içinde sürülebileceğini biliyorlar. Cerrahide de aslında durum böyle: Kullandığımız cerrahi cihazların arkasındaki mühendislik dehaları, biz daha o aletin başına geçmeden, o aletin tüm sınırlarını, yapabileceklerini, yapamayacaklarını biliyorlar. Bize de aleti o sınırlar içinde kullanmak kalıyor. İyi mühendislik, iyi cerrahi için şart.
EKİPMANLARIN SAĞLAMLIĞI
Araç sürücüsü, nasıl araca binmeden, arabanın dört lastiğini gözleri ile kontrol etmeliyse, biz de cerrahiye başlamadan önce, cerrahide kullanacağımız aletleri göz ucu ile süzmeliyiz; “Bir eksiklik, aksaklık uyarı yazısı var mı?” diye. Eskiler hatırlarlar; araca binilmeden önce, aracın yağı, suyu ve farları kontrol edilirdi. Şimdilerde ise elektroniğin araçlara girmesi ve hatta araçlara hakim olması nedeni ile bu kontrolleri araç bilgisayarları yapıyor ve “aracın sürüşe uygun olduğu” bilgisini size veriyor. Cerrahi cihazlar da bunu, cerrahi öncesi testini tamamlayarak, size “Primed” uyarısı ile yola çıkmaya hazır olduğunuzu söylüyor: “Bu yazıyı görmeden asla başlamamalı.”
SON KONTROLLER
"Zaman bitti (time-out)" uyarı ifadesini ilk kez, 2009 yılında, "Johns Hopkins Üniversitesi Wilmer Göz Enstitüsü’" nün ameliyathanesinde duydum. Benim, Amerika Birleşik Devletleri’nde fellow olarak geçirdiğim ve çok şey öğrendiğim yıllardı. Peki, bu “time-out” neydi? Cerrahiye başlamadan önceki, yani cerrahın eline bıçağı alıp hastaya ilk müdahalesini yapmadan önceki, son saniyelerdi. Peki, bu anda ne yapılıyordu? Ameliyathane sirkülatörü; hastanın adını, hangi taraftaki gözünün ameliyat edileceğini, göz hastalığının ve yapılacak ameliyatın ne olduğunu, hastanın varsa sistemik hastalıkları ile ilaç alerjisini; tüm ekibe, aslında en önemlisi hastanın kendisine seslice okuyup başta hasta ve ekipten onay aldıktan sonra, cerrahinin başlaması için onay veriyordu. Bu uygulamayı, Türkiye’ye dönüşte, tüm cerrahilerim öncesi yaptım ve çok faydasını gördüm. Hasta, kendini güvende, ekip kendisini cerrahinin içinde görüyor. Yarışa katılan araçlarda da son kontroller, işte, bu anlama geliyor.
Son kontroller yapılmadan yola çıkmak, ölümcül olabilir. Cerrahiye başlamadan önceki son dakika, aslında en önemli an !!!
UYGUN ORTAMIN SAĞLANMASI
Araç içinin soğuk veya çok sıcak olduğunu hayal edin. Eskiler bilirler; klimasız araçlarla camlar sonuna kadar açık durumda yolculuk ederdik. Hem rüzgar döverdi hem de ses. Çok sık mola vererek, yorgunluğumuzu ve baş ağrımızı azaltmaya çalışırdık. Yol eğer, dört saatin üzerinde sürecekse, gözümüzde büyürdü. Şimdi, ortam sıcaklığını ve ses düzeyini kontrol edebildiğimiz araçlarımız ile artık sekiz saat süren yollar bile çabucak bitiyor. Ameliyathane odası da böyle… Uygun ortamda, cerrahileri gerçekleştiriyorsanız sorun yok; o gün sizi kaç cerrahi bekliyor dert değil, isterse yol uzun olsun. Rahat ameliyathane ortamı; rahat cerrahi…
DOĞRU YOL ARKADAŞI
Rallilerden bilirsiniz, “co-pilot” kelimesini. Ama onları, kimse bilmez, kimse tanımaz. Colin Steele McRae.(https://tr.wikipedia.org/wiki/Colin_McRae) deyince, birçoğumuz geçmiş yılların ünlü ralli pilotu olduğunu bilir, hatırlar. Peki, kim, Colin McRae’nin pilotu? “Sağa 45 derece yerine, hata yapıp 30 derece” şeklinde yanlış bilgilendirme yaparsa, yarış o an o ekip için biter. İşte, cerrahi de böyledir, yanı başınızda olan hemşireniz, oda sirkülatörünüz, anestezi doktorunuz veya teknisyeniniz sizi yanlış yönlendirir ise o an hastanın görme umuduyla birlikte, belki sizin de kariyeriniz biter. Hatta hata büyük olursa, o günkü tüm hastalarınız hatta o hastanedeki o gün ameliyat olan tüm hastalar bu hatadan etkilenebilir. Bunun yanı sıra, stresi düşüren, keyifli bir yol arkadaşı, size yolun nasıl geçtiğini hissettirmez. Derler ya, “Yol nasıl akıp bitti?” Aslında, bu durum, yan koltukta oturan hoş muhabbet dostumuz sayesindedir. Doğru ameliyathane hemşiresi sizi rahatlatır, stresi düşürür. Ama onların isimlerini kimse bilmez: Zeliha, Fidan, Funda, Gülsüm, Cumali, Fatma vs. Doğru ekip arkadaşları: Güvenli, huzurlu cerrahi.
KURALLARA UYUM
Bazı kurallar var ki uyulmaması sadece bizi değil, karşı tarafı belki de birçok insani etkiler. Araç sürüşü ve cerrahideki kurallar da böyledir. Kurallara uymazsanız bir veya birçok insanın sağlığını kaybetmesine sebep olabilirsiniz.
Bir kazada ilk bakılacak olan; “sizin kurallara uyarak mı, uymayarak mı bu kazanın yaşandığı” olacaktır. İlkinde olayın ismi kaza, ikincisinde kasıttır. Kurallar, cerrahinin de ayrılmaz bir parçasıdır. Önemli bir iş yapan kişiye hep söylenir;“Dikkat!” diye. Bu kelime,başka bir şeyle uğraşmadan sadece yaptığın işe odaklanma gerekliliğini ifade eder. Araç sürüşünde ve cerrahide de “dikkat”şarttır; çünkü, ikisinde de başkasının canı elimizde. Keyfiyet yok, yedek can yok.
“Dikkat” cerrahinin ayrılmazıdır.
ORKESTRA ŞEFLERİ: SÜRÜCÜ VE CERRAH
Gelelim sürücüye, orkestra şefine veya ekip liderine… Sorumluluk ondadır, aslında, her şey onun rahatı içindir. Araç içindeki herkesin canı ona aittir, hatta araç dışındakilerin de… O, başka sürücüleri de gözler, onların hataları için de hazırlıklı olur.
Cerrah sorumluluğu bilir, hastanın ailesinin kulağı, ondan gelecek güzel haberi bekler, yani cerrahi sonuç, sadece hastayı değil ailesini de etkileyecektir. Belki, o baba iyileşemez ve göremez ise çalışamayacak, çocukları aç kalacaktır. Cerrahın gözü yardımcılarının üzerindedir, onları takip eder. Onların yapacağı hatadan sorumludur.
CESARETİN KADAR DEĞİL, ŞOFÖRLÜĞÜN KADAR BAS!
Tecrübeli sürücü risk almaz, çünkü kumar başkasının canı ile oynanmaz. Tecrübeli cerrah da risk almaz, alamaz. Düz yolda herkes sürücü olur, ancak, trafik sürprizlere açıktır. Tecrübeli sürücü, yıllar içinde, geliştirdiği refleksleri ile sürprizlere hazırlıklıdır. Beyin düşünür, karar verir, uygular ve herkesi kurtarır. Cerrahi de sürprizlere açıktır. Doğru andaki doğru manevra, hastanın ve ailenin kaderini belirler. Sürücü sakin olmalı, sakinliğini korumalıdır. Doğru manevra, sakinliğin arkasında saklıdır.
Cerrah da ne zaman panik yaparsa yanlışlar o zaman başlar. Tabii ki riskleri azaltmanın yolu vardır: “Cesaretin kadar değil, şoförlüğün kadar bas” sözü bunu özetler. Cerrahın, beceri ve bilgi sınırlarını bilmesi lazımdır. İnsan organı, cesaret arenası değildir. Çünkü o sadece bir organ değil, kişinin ve belki de ailesinin tüm hayatıdır. Cerrahın bilgi, beceri ve tecrübesi her şeyin üstündedir.
"Herkese her açıdan kazasız geçen bir ömür dileklerimle!!"
Prof. Dr. Peykan Türkçüpğlu, Göz Hastalıkları Uzmanı
Comments